Policja jako organ administracji o kompetencjach szczególnych
Policja jest organizacją państwową, która ma charakter paramilitarny i została stworzona do służby społeczeństwu. Z pewnością Policja należy do struktury administracji państwowej83, a centralnym jej organem jest Komendant Główny Policji. Jemu z kolei podlegają komendanci wojewódzcy, powiatowi, rejonowi oraz komendanci komisariatów. W konstrukcji Policji widoczne są zatem zasady centralizmu i hierarchicznego podporządkowania, choć tworzy się również takie jednostki, które funkcjonują jakby „z boku”, na przykład Centralne Biuro Śledcze84.
Od początku 1999 roku, w związku z wprowadzoną reformą administracyjną Polski, Policja funkcjonuje w systemie administracji jako administracja zespolona. W terenie zespolenie to jest widoczne jako zwierzchnictwo wojewody. Wprawdzie wojewoda nie ma na przykład możliwości powoływania i odwoływania organów tej administracji – może jedynie opiniować kandydatury poszczególnych osób (o czym wspomniano już wcześniej), lecz nie ma jej właśnie ze względu na ten specyficzny charakter spraw, jakimi zajmuje się Policja. Sprawy te (bezpieczeństwo, porządek publiczny) oczywiście dotyczą także zadań jakie realizuje wojewoda. Jednak sposób, w jaki jej organy wykonują te zadania (ich forma) jest charakterystyczny dla organów administracji o kompetencjach szczególnych.
Policja jako organizacja wyróżnia się zatem ze względu na metody i formy działania. Analizując katalog czynności wykonywanych przez funkcjonariuszy Policji85 należy stwierdzić, że znaczną sferę działania Policji zajmują czynności materialno – techniczne. Są to działania mające konkretną podstawę prawną i wywołują też konkretne skutki prawne. Do przykładowych czynności materialno – technicznych zaliczymy: legitymowanie, zatrzymywanie, przeszukiwanie i dokonywanie kontroli.
Należy zaznaczyć, iż realizując powyższe zadania, funkcjonariusze Policji przez cały czas stykają się ze sferą praw i wolności obywatelskich, jednocześnie często w nią wkraczając. Działania te dotyczą nie tylko osób wchodzących w konflikt z prawem, dlatego powinny być one przeprowadzane w sposób jak najmniej naruszający dobra osobiste osoby, wobec której podejmuje się te czynności86.
Legitymowanie jest czynnością, z którą można się spotkać bardzo często, choćby w ruchu drogowym. Funkcjonariusze na podstawie przepisów Prawa o ruchu drogowym mają prawo do wylegitymowania uczestnika ruchu drogowego, a także do wydawania mu wiążących poleceń (na przykład co do sposobu korzystania z drogi). Najważniejszym celem legitymowania jest ustalenie tożsamości legitymowanej osoby wyłącznie gdy jest to niezbędne do wykonania czynności służbowych. Podstawą wykonania czynności legitymowania mogą być w szczególności takie sytuacje jak: identyfikacja osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia, ustalenie świadków zdarzenia, wykonanie polecenia wydanego przez właściwe władze, identyfikacja osoby wskazanej przez pokrzywdzonego jako sprawcy przestępstwa lub wykroczenia, poszukiwanie osób zaginionych lub ukrywających się przed wymiarem sprawiedliwości lub organami ścigania. Tożsamość może być ustalona na podstawie dokumentu (nie musi to być dowód osobisty0, na podstawie poświadczenia innej osoby lub poprzez telefoniczne albo osobiste porozumienie się z osobami, które wskaże legitymowany. Natomiast w przypadku legitymowania osób znajdujących się w pojeździe, policjant może żądać opuszczenia pojazdu ze względu na bezpieczeństwo.
Kolejną czynnością materialno – techniczną jest zatrzymanie. Zatrzymanie to forma przymusu, która polega na krótkotrwałym pozbawieniu wolności i wkracza w sferę praw człowieka. Ponieważ jest to środek bardzo drastyczny, może być zastosowany tylko wtedy, gdy inne środki okazały się nieskuteczne lub bezcelowe87.
Zatrzymania dzielą się na procesowe (na podstawie art. 244 Kodeksu postępowania karnego), prewencyjne (na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy o Policji) i administracyjne (na podstawie przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i ustawy o cudzoziemcach). Jeśli idzie o zatrzymanie prewencyjne, policjanci moją zatrzymać osobę, która stwarza zagrożenie bezpośrednie w sposób oczywisty dla życia lub zdrowia ludzkiego oraz dla mienia. Środek, jakim jest zatrzymanie, pozwala funkcjonariuszom na realizację funkcji prewencji, a także ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego. Jest to jednak środek ostateczny, a osobie zatrzymanej przysługuje prawo wniesienia zażalenia do sądu (lub do prokuratora).
Z zatrzymaniem wiążą się kolejne środki, jakimi dysponują funkcjonariusze Policji – obszukiwanie, przeszukiwanie i dokonywanie kontroli. Obszukać można osobę, która została zatrzymana, w celu sprawdzenia, czy nie posiada ona broni lub innych niebezpiecznych przedmiotów. Jest to czynność bardzo zbliżona bo przeszukania. Na podstawie art. 219 Kodeksu postępowania karnego podstawą przeszukania jest wykrycie, zatrzymanie lub przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej bądź znalezienie rzeczy, która może stanowić dowód w sprawie albo podlega zajęciu w postępowaniu karnym. W tym celu policjanci mogą dokonać przeszukania pomieszczeń i innych miejsc (musi jednak istnieć uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że osoba podejrzana lub poszukiwane rzeczy faktycznie tam się znajdują). Można również dokonać przeszukania osoby, jej odzieży i podręcznych przedmiotów w celu znalezienia rzeczy. Policja dokonuje przeszukania na polecenie sądu lub prokuratora.
Kontrola natomiast może być przeprowadzana na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 5 ustawy o Policji. Policjanci mają prawo dokonywania kontroli osobistej, przeglądania zawartości bagaży i sprawdzania ładunków w portach, na dworcach i w środkach transportu lądowego – w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary. Najbardziej uciążliwa jest kontrola osobista, podobna do przeszukania osoby. Kontroli osobistej można dokonać tylko wtedy, gdy jej celem jest zabezpieczenie lub ujawnienie dowodów bądź rzeczy mających związek z popełnieniem czynu zabronionego.
Następną, bardzo ważną sferą działania Policji, jest wykonywanie zadań na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego. Policja jako organ administracji publicznej wypełnia tu zadania, wydane jej w drodze polecenia przez sąd bądź prokuraturę. Istnieje wiele przepisów Kodeksu postępowania karnego, odnoszących się właśnie do działania Policji. Oprócz kodeksu należy tu wymienić także Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, bowiem jego przepisy także mają związek z wykonywaniem zadań przez Policję.
Ostatnią cechą wyróżniającą Policję jako organ o kompetencjach szczególnych jest działanie w trybie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego. Warto zaznaczyć, że przepisy te nie dotyczą bezpośrednio działalności Policji, a tylko jej towarzyszą. W tej sferze organy Policji wydają decyzje administracyjne jak zwykłe organy administracji publicznej. Można jednak zauważyć, iż decyzje administracyjne wydawane przez organy Policji nie wpływają bezpośrednio na sferę praw i wolności człowieka, aczkolwiek mają znaczenie dla bezpieczeństwa i porządku publicznego (bo wydanie decyzji administracyjnej o określonej treści może mieć wpływ na bezpieczeństwo i porządek publiczny). W formie decyzji administracyjnej wydaje się na przykład pozwolenia na broń (na podstawie przepisów ustawy o broni i amunicji), zezwolenia na utworzenie wewnętrznej służby ochrony bądź licencji pracownika ochrony osób i mienia (na podstawie przepisów ustawy o ochronie osób i mienia). Takie decyzje (bo pozostają one decyzjami, choć przybierają różne nazwy) wydaje się po przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania administracyjnego. Jest to zatem typowa władcza forma działania.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.