Systematyka organów pełniących funkcję policji administracyjnej
W obowiązującym prawie klasyfikuje się policję w oparciu o różne kryteria, choć najczęściej wyodrębnia się policję w sensie materialnym oraz formalnym. Jeśli idzie o policję w znaczeniu materialnym, są tak nazywane organy, które stawiają sobie za cel w szczególności ochronę porządku i bezpieczeństwa publicznego, ładu, spokoju publicznego, ochronę przed zagrożeniami życia, zdrowia, działanie w stanach zagrożenia. Nie ma jednak znaczenia, jak organy te nazwie ustawodawca. Natomiast w znaczeniu formalnym policją będzie każdy organ nazwany tak przez ustawę.
Istnieje również pojęcie policji w sensie funkcjonalnym, ono z kolei polega na tym, że organ nazwany „policją” wykonuje pewne zadania państwa i organów administracji publicznej. W takim rozumieniu jest więc policja funkcją, jednym z rodzajów działalności, którego celem jest zwalczanie i zapobieganie naruszeniom porządku publicznego. Według A. Matana49 dla wyróżnienia pojęcia takiej policji mają znaczenie trzy cechy:
po pierwsze, środek, w który wyposażona jest administracja, czyli przymus,
po drugie, cel działalności, a więc utrzymanie porządku publicznego,
po trzecie, metoda realizacji celu – to zapobieganie niebezpieczeństwom lub zwalczanie naruszeń porządku prawnego, które już zostały dokonane.
Jeśli by przyjąć takie rozumienie policji, to okazuje się, że jest ona tylko kierunkiem działalności administracji i wcale nie stanowi osobnego działu administracji, ale jest obecna we wszystkich sferach administracji i pojawia się tam, gdzie naruszono porządek prawny lub istnieje zagrożenie takiego naruszenia. I tak, wyróżnia się policję budowlaną, sanitarną, leśną, łowiecką, wodną, gospodarczą, skarbową, celną, „prywatną” i inne. W tym znaczeniu funkcje policyjne sprawują różne organy administracji, które zapewniają bezpieczeństwo i porządek publiczny.
Można podzielić tak rozumiane organy policyjne na „wojskowe” (na przykład Policja państwowa czy Straż Graniczna), które są zorganizowane na wzór wojskowy, umundurowane i uzbrojone, a także na „cywilne”, czyli organy administracji publicznej wzorowane na formacjach wojskowych (to tak zwana policja administracyjna sensu largo). Schemat organizacyjny policji administracyjnej przedstawia Załącznik nr 1.
W wąskim rozumieniu policję z reguły utożsamia się z resortem spraw wewnętrznych, jako formację zorganizowaną w sposób wojskowy, która jest wyposażona w środek przymusu bezpośredniego.
Spośród licznych organów pełniących funkcję policji administracyjnej na potrzeby niniejszego opracowania omówione zostaną:
Policja państwowa,
Straż Graniczna,
policja samorządowa (straże gminne – miejskie),
podmioty prywatne (przedsiębiorcy), wewnętrzne służby ochrony oraz służby porządkowe organizatora imprezy masowej,
Straż Ochrony Kolei,
Straż Marszałkowska,
Państwowa Inspekcja Pracy,
Inspekcja Handlowa,
Państwowa Inspekcja Sanitarna.
Zagadnienia związane z organizacją i funkcjonowaniem Policji państwowej i Straży Granicznej będą przedmiotem rozważań w punktach 3 i 4 niniejszego rozdziału.
Straże gminne (miejskie)
Straż gminna to policja samorządowa, utworzona w celu wykonywania przez samorząd gminny czynności z zakresu ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. Jest to formacja uzbrojona, umundurowana, mająca chronić porządek publiczny na terenie gminy, wyposażona w szereg uprawnień o charakterze władczym.
Według S. Pieprznego50 w Polsce liczba jednostek straży miejskich utrzymuje się na podobnym poziomie, a dynamiczny przyrost tych straży widoczny był w latach 1990 – 1999.
Oczywiście działanie straży gminnej zależy od gmin i zasobności ich budżetów, ponieważ to one powołują i ponoszą koszty utrzymania tych straży. Straże mają znaczny wpływ na porządek publiczny i bezpieczeństwo w gminach. Zadania straży gminnych ujęte w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 roku o strażach gminnych, jednak nie mają one charakteru katalogu zamkniętego.
Artykuł 11 powyższej ustawy wymienia przykładowe zadania straży gminnych. Są to między innymi:
ochrona spokoju i porządku w miejscach publicznych,
czuwanie nad porządkiem oraz kontrola ruchu drogowego, w zakresie określonym w przepisach o ruchu drogowym,
współdziałanie w właściwymi podmiotami w zakresie ratowania życia i zdrowia obywateli, pomocy w usuwaniu awarii technicznych i skutków klęsk żywiołowych oraz innych miejscowych zagrożeń,
zabezpieczenie miejsca przestępstwa, katastrofy lub innego zdarzenia albo miejsc zagrożonych takim zdarzeniem przed dostępem osób postronnych lub zniszczeniem śladów i dowodów, do momentu przybycia właściwych służb, a także ustalenie w miarę możliwości, świadków zdarzenia,
ochrona obiektów komunalnych i urządzeń użyteczności publicznej,
współdziałanie z organizatorami i innymi służbami w ochronie porządku podczas zgromadzeń i imprez publicznych,
doprowadzanie osób nietrzeźwych do izby wytrzeźwień lub do ich miejsca zamieszkania, jeśli osoby te swoim zachowaniem dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym, znajdują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdrowiu albo zagrażają życiu i zdrowiu innych osób,
informowanie społeczności lokalnej o stanie i rodzajach zagrożeń, a także inicjowanie i uczestnictwo w działaniach mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi,
konwojowanie dokumentów, przedmiotów wartościowych lub wartości pieniężnych dla potrzeb gminy.
Otwarcie katalogu zadań straży gminnych powoduje, że straż musi wykonywać wszystkie zadania z zakresu ochrony porządku publicznego, jakie wynikają z ustaw i aktów prawa miejscowego51. Na możliwość ustanawiania nowych zadań dla straży gminnych w ramach ochrony porządku publicznego wskazują również: art. 1 ust. 1 ustawy o strażach gminnych, określający straż jako samorządową formację stworzoną właśnie do ochrony porządku publicznego na terenie gminy (norma kompetencyjna), a także art. 7 ustawy o samorządzie gminnym52, zgodnie z którym gmina w zakresie zadań własnych może tworzyć zadania dla straży gminnych. W wykonywaniu swoich zadań straż gminna (miejska) ma obowiązek współpracować z Policją. Zasady tej współpracy reguluje rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie zakresu i sposobu współpracy Policji ze strażami gminnymi (miejskimi) oraz zakresu sprawowania przez Komendanta Głównego Policji nadzoru nad działalnością tych straży53. Szczegółowy sposób współpracy właściwych terytorialnie jednostek Policji i straży określa porozumienie, które zawierają właściwy terytorialnie komendant Policji i wójt (burmistrz, prezydent miasta). Obowiązek współpracy Policji i straży powstaje z chwilą powołania straży i przekazania regulaminu tej straży komendantowi wojewódzkiemu Policji, właściwemu terytorialnie. Współpraca Policji i straży skupia się na ich ustawowych zadaniach i polega w szczególności na:
ciągłej wymianie informacji na temat zagrożeń, jakie mogą wystąpić na określonym terenie w zakresie bezpieczeństwa ludzi, mienia, porządku i spokoju publicznego,
utrzymywaniu stałej łączności pomiędzy jednostkami Policji i straży (w tym celu Policja i straż organizują specjalny system łączności, dostosowany do ich potrzeb oraz możliwości),
rozmieszczaniu służb policyjnych i straży stosownie do zagrożeń, jakie istnieją na danym obszarze,
wspólnym wykonywaniu działań porządkowych tak, aby zagwarantować spokój i porządek w miejscach zgromadzeń, imprez rozrywkowych, sportowych, artystycznych oraz w innych miejscach publicznych,
organizowaniu wspólnych ćwiczeń i szkoleń policjantów i strażników,
wymianie informacji zebranych w ramach obserwacji i rejestracji obrazu zdarzeń w miejscach publicznych, przy użyciu środków technicznych.
Straż gminna jest formacją umundurowaną, lecz nie uzbrojoną (ponieważ nie jest ona instytucją militarną, ale ma służyć społeczności lokalnej oraz działać z poszanowaniem godności i praw obywateli). Z zasady strażnicy nie posiadają broni palnej, choć istnieje taka możliwość – strażnicy mogą zostać wyposażeni w broń palną bojową, na wniosek komendanta straży i w drodze decyzji administracyjnej, jaką wydaje komendant wojewódzki Policji. Uprawnieni do posiadania broni będą tylko strażnicy przydzieleni do takich zadań jak: ochrona obiektów komunalnych i urządzeń użyteczności publicznej oraz konwojowanie dokumentów, wartości pieniężnych lub przedmiotów wartościowych dla potrzeb gminy, na podstawie wcześniejszej zgody uprawnionego organu Policji na wykonywanie zadań z bronią palną. Możliwość posiadania broni jest więc w stosunku do strażników straży miejskich znacznie uszczuplona w porównaniu na przykład z funkcjonariuszami Policji czy pracownikami firm ochrony osób i mienia.
W celu wykonywania zadań straże gminne mają jednak do wyboru wiele środków prawnych, w tym również środków o charakterze władczym. I tak, strażnicy mają prawo do:
udzielania pouczeń i wydawania poleceń,
legitymowania osób w celu ustalenia tożsamości (w uzasadnionych przypadkach),
ujęcia osób i doprowadzenia ich do najbliższej jednostki Policji, gdy stwarzają one w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego albo mienia,
nałożenia grzywny w postępowaniu mandatowym za wykroczenia w trybie zgodnym z przepisami o postępowaniu w sprawach o wykroczenia,
usuwania pojazdów i ich unieruchomienia za pomocą blokady kół (na zasadach określonych w przepisach o ruchu drogowym),
kierowania wniosków o ukaranie do sądu, oskarżania przed sądem i wnoszenia środków odwoławczych, a także dokonywania czynności wyjaśniających (na zasadach określonych w przepisach o postępowaniu w sprawach o wykroczenia),
żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych i samorządowych oraz zwracania się w nagłych przypadkach o pomoc do jednostek gospodarczych, prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej, a także do organizacji społecznych i do każdej osoby, o udzielenie doraźnej pomocy (na zasadach określonych w ustawie o Policji),
obserwacji oraz rejestracji obrazu zdarzeń w miejscach publicznych za pomocą środków technicznych.
Straż gminna może także przetwarzać dane osobowe (bez wiedzy i zgody osoby, której te dane dotyczą), uzyskane w wyniku czynności wykonywanych w postępowaniu w sprawach o wykroczenia bądź w wyniku dostępu na podstawie odrębnych przepisów do rejestrów, zbiorów i ewidencji.
Odrębne uprawnienie stanowi możliwość stosowania przez strażników gminnych (miejskich) przymusu bezpośredniego względem osób utrudniających lub uniemożliwiających im wykonywanie zadań określonych ustawą. Straż gminna została wyposażona między innymi w takie środki przymusu bezpośredniego, jak: siła fizyczna (chwyty obezwładniające oraz inne techniki obrony), kajdanki, pałki obronne wielofunkcyjne, psy obronne, paralizatory elektryczne (na które nie jest wymagane pozwolenie na posiadanie broni), konie służbowe, ręczne miotacze gazu. Oczywiście strażnicy każdorazowo powinni uzależniać wybór określonego środka od wielu czynników, między innymi od stanu zagrożenia i rodzaju zdarzenia, a więc rzetelnie ustalić stan faktyczny.
Mogłoby się wydawać, że straże gminne (miejskie) mają bardzo wąski zakres uprawnień w porównaniu z Policją państwową, strażnicy nie są przecież uprawnieni na przykład do dokonywania kontroli osobistej czy przeglądania podręcznych przedmiotów osoby podejrzanej o popełnienie czynu zabronionego pod groźbą kary. Nie mogą przeszukiwać pomieszczeń, bagaży, osób. Nie mają również prawa do użycia broni palnej bojowej w przypadku wykonywania wspólnego patrolu z funkcjonariuszem Policji. Mimo to, obserwując ich działalność, można stwierdzić, że wykonują swoje zadania skutecznie i szybko, a ich obecność i rozwój wpływa korzystnie na porządek i spokój publiczny.
Podmioty prywatne (przedsiębiorcy), wewnętrzne służby ochrony oraz służby porządkowe organizatora imprezy masowej
Podmioty prywatne, tak zwane wewnętrzne służby ochrony oraz służby porządkowe organizatora imprezy masowej stanowią policję administracyjną prywatną. Kompetencje policyjne wykonują tutaj podmioty spoza sfery administracji publicznej (podmioty prywatne – stąd nazwa „policja prywatna”) na podstawie funkcji zleconych54.
Jeśli idzie o zlecenie funkcji policyjnych podmiotom prywatnym, odbywa się to w ten sposób, że na podstawie aktu koncesyjnego podmioty prowadzące działalność w zakresie ochrony osób i mienia mają prawo do wyłącznego wykonywania tych funkcji. Koncesję na wykonywanie usług w zakresie ochrony osób i mienia może otrzymać taki przedsiębiorca, który:
jest osobą fizyczną i jednocześnie posiada licencję drugiego stopnia pracownika ochrony lub licencję pracownika zabezpieczenia technicznego,
nie jest osobą fizyczną, ale licencję drugiego stopnia pracownika ochrony lub licencję pracownika zabezpieczenia technicznego posiada przynajmniej jedna osoba będąca wspólnikiem spółki cywilnej, jawnej lub komandytowej, członkiem zarządu, prokurentem albo pełnomocnikiem ustanowionym przez przedsiębiorcę do kierowania działalnością, jaka została określona w koncesji.
Powyższe jest zgodne z zasadą stanowiącą, że działalność gospodarcza (bo działalność koncesjonowana jest przecież działalnością gospodarczą) ma być wykonywana w sposób zawodowy. Oznacza to, że osoba podejmująca taką działalność nie musi się wprawdzie legitymować umiejętnościami czy wykształceniem niezbędnymi do jej prowadzenia (jeśli nie działa jako osoba fizyczna w obrocie gospodarczym), ale ma zapewnić, że będzie ją wykonywać osoba kompetentna, w sposób fachowy. W podmiotach nie będących osobami fizycznymi zwykle będzie to właśnie zatrudnienie pracownika, który posiada wymaganą przepisami prawa licencję.
Przedsiębiorcy prowadzący działalność koncesjonowaną w zakresie ochrony osób i mienia działają na podstawie ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 roku o ochronie osób i mienia. Według regulacji tej ustawy, przy wykonywaniu zadań z zakresu funkcji policyjnych pracownicy danego podmiotu powinny zostać oznaczeni w sposób jednolity, który zapewnia zarówno rozpoznanie tych pracowników ochrony, jak i ich pracodawcy (może to być na przykład ubiór umożliwiający identyfikację poszczególnych osób, identyfikator czy logo przedsiębiorcy). To z kolei zapewnia realizację zasady jawności działalności gospodarczej, wedle której podmiot działający na rynku musi być rozpoznawalny.
Wewnętrzne służby ochrony funkcjonują jako uzbrojone i umundurowane zespoły pracowników przedsiębiorców albo jednostek organizacyjnych. Mają one obowiązkowo zapewniać ochronę obszarów, urządzeń i obiektów określonych ustawie o ochronie osób i mienia, a także w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie wewnętrznych służb ochrony. Aby utworzyć takie służby, potrzebne jest zezwolenie właściwego komendanta wojewódzkiego Policji, a tworzy je kierownik danej jednostki. Działalność wewnętrznych służb ochrony skupia się przede wszystkim na ochronie mienia w granicach chronionych obszarów i obiektów, ochronie ważnych urządzeń danej jednostki, jakie znajdują się poza granicami chronionych obszarów i obiektów, a także konwojowaniu mienia jednostek. Służby wykonują również inne zadania jakie wynikają z planu ochrony określonego podmiotu.
Służby porządkowe organizatora imprezy masowej to jednostki mające zapewnić bezpieczeństwo osobom obecnym na imprezie, a także porządek i spokój podczas trwania tej imprezy. Obowiązek zagwarantowania obecności służby porządkowej spoczywa na organizatorze imprezy masowej, po uprzednim uzyskaniu zezwolenia na jej zorganizowanie. Wniosek o uzyskanie zezwolenia organizację imprezy masowej powinien sporządzić organizator i powinien on posiadać następujące elementy:
informację na temat stanu liczebnego danej służby,
organizację służby porządkowej,
oznakowanie i wyposażenie,
sposób rozmieszczenia służby porządkowej na imprezie.
Zadania służby powinien również określić sam organizator, w tym celu sporządza on pisemną instrukcję. Porządkowi muszą również posiadać identyfikatory, które powinny być umieszczone w widocznym miejscu, tak, aby mogli być oni rozpoznawalni, wykonując swoje zadania.
Na podstawie powyższej przedstawionych podmiotów widocznym jest fakt, iż w istocie zadania policyjne wykonywane przez podmioty prywatne mają jednak charakter publiczny. Ich realizacja odbywa się na podstawie zlecenia im funkcji policyjnej i coraz częściej poprzez pewnego rodzaju prywatyzację zadań administracji publicznej.
Straż Ochrony Kolei
Straż ochrony Kolei to wyspecjalizowana, umundurowana i uzbrojona formacja, która działa na podstawie ustawy o transporcie kolejowym55. Jest ona powołana do ochrony porządku i ładu oraz mienia, tworzy ją zarządca lub przewoźnik kolejowy za zgodą Ministra Transportu w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych (w drodze decyzji). Do zadań Straży Ochrony Kolei należy w szczególności:
kontrola przestrzegania przepisów porządkowych na obszarze kolejowym, w pociągach i innych pojazdach kolejowych,
ochrona życia, zdrowia ludzi i mienia na obszarze kolejowym, w pociągach i innych pojazdach kolejowych.
Wykonując swoje zadania, funkcjonariusze straży mają prawo do:
legitymowania osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia, a także świadków przestępstwa lub wykroczenia, w celu ustalenia ich tożsamości,
ujęcia, w celu niezwłocznego doprowadzenia do najbliższej jednostki Policji, osób, w stosunku do których zaistniała uzasadniona potrzeba podjęcia czynności wykraczających poza uprawnienia straży,
zatrzymania i dokonania kontroli pojazdu samochodowego poruszającego się na obszarze kolejowym i przyległym pasie gruntu w przypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia przy użyciu tego pojazdu,
nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (na zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia),
przeprowadzenia czynności wyjaśniających, występowania z wnioskiem do sądu o ukaranie, oskarżania przed sądem i wnoszenia środków odwoławczych w trybie określonym w przepisach Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia,
stosowania środków przymusu bezpośredniego: siły fizycznej w postaci chwytów obezwładniających i podobnych technik obrony, miotaczy gazowych, pałek służbowych, kajdanek i psów służbowych. Funkcjonariusze mogą również w razie potrzeby użyć broni palnej, między innymi w celu odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie własne lub innej osoby, przeciwko osobie próbującej siłą odebrać broń funkcjonariuszowi czy w celu odparcia zamachu na mienie, obiekty i urządzenia znajdujące się na obszarze kolejowym, stwarzającego zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego56.
Na podstawie „Porozumienia o współdziałaniu w zakresie strategii zmierzającej do poprawy stanu bezpieczeństwa na obszarach kolejowych”57, Straż Ochrony Kolei współpracują z Policją, Strażą Graniczną i Żandarmerią Wojskową. Strategia objęła między innymi takie sfery działań jak: bezpieczeństwo w pociągach pasażerskich, na dworcach, przystankach i stacjach, bezpieczeństwo przewozów przesyłek towarowych, działalność profilaktyczno – zapobiegawczą, przeciwdziałanie, rozpoznawanie i neutralizowanie zagrożeń terrorystycznych oraz współpraca z mediami. W efekcie zawartego porozumienia na obszarach kolejowych pojawiła się większa ilość patroli, a do działań włączyli się strażnicy miejscy, funkcjonariusze Urzędu Kontroli Skarbowej oraz Izby Celnej. Straż Ochrony Kolei prowadzi także działania profilaktyczne, organizując prelekcje w placówkach oświatowych i podając w mediach stosowne informacje. Na uwagę zasługują również niewątpliwie grupy operacyjne i operacyjno – interwencyjne, które wykonują zadania specjalne (są to zwykle działania doprowadzające do zatrzymania sprawców przestępstw). Są oni szkoleni przez instruktorów oddziałów antyterrorystycznych Policji, co sprawia, że sprawnie i fachowo wykonują powierzone im funkcje.
Straż Marszałkowska
Straż Marszałkowska to jedna z komórek organizacyjnych Kancelarii Sejmu. Głównym zadaniem straży jest zagwarantowanie porządku i bezpieczeństwa na terenie parlamentu, a w szczególności w czasie trwania posiedzeń Sejmu i Senatu. W dawnej Polsce Straż Marszałkowska była formacją quasi – policyjną, jej zadaniem była ochrona bezpieczeństwa i porządku na królewskim dworze i w jego sąsiedztwie. Obecnie komórka ta zajmuje się przede wszystkim czuwaniem nad zapewnieniem spokoju obrad Sejmu i Senatu, aby nie zostały one zakłócone przez niepowołane osoby. Również pracownicy mediów i wszelkie osoby z zewnątrz mają obowiązek wykonywać polecenia straży, jeśli idzie o poruszanie się po obiektach parlamentu.
Państwowa Inspekcja Pracy
Państwowa Inspekcja Pracy to wyspecjalizowany centralny organ państwowy, sprawujący w imieniu państwa kontrolę i nadzór przestrzegania przepisów w zakresie prawa pracy nad wszystkimi pracodawcami, a także nad innymi podmiotami, na rzecz których osoby fizyczne świadczą pracę. W szczególności jest to kontrola i nadzór nad przestrzeganiem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Podstawą prawną działania Państwowej Inspekcji Pracy jest ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy58, według której Inspekcja jest niezależna od administracji państwowej i nie wchodzi w jej skład. Podlega ona Sejmowi.
Państwową Inspekcję Pracy tworzą :
Główny Inspektorat Pracy (główny Inspektor Pracy),
okręgowe inspektoraty pracy (okręgowi inspektorzy pracy oraz inspektorzy pracy działający w ramach terytorialnej właściwości okręgowych inspektoratów pracy).
Jednostkami organizacyjnymi są natomiast Główny Inspektorat Pracy i okręgowe inspektoraty pracy.
Państwowa Inspekcja Pracy współdziała przy wykonywaniu swojej działalności ze związkami zawodowymi, z organizacjami pracodawców, organami samorządu załogi, a także ze społeczną inspekcją pracy.
W sferze działania Inspekcji znajdują się przede wszystkim takie zadania, jak:
kontrola i nadzór przestrzegania przepisów prawa pracy, a szczególnie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników powiązanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych, niepełnosprawnych, innych świadczeń z tytułu pozostawania w stosunku pracy,
kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej i wykonywania działalności (przez obywateli polskich) oraz kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej i wykonywania pracy przez cudzoziemców,
kontrola wyrobów wprowadzanych do obrotu pod względem spełniania przez nie wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, określonych w odrębnych przepisach oraz uczestnictwo w przejmowaniu do eksploatacji wybudowanych (przebudowanych) obiektów budowlanych albo ich części, w zakresie ustalonym w odrębnych przepisach,
kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy, a także będących na ich wyposażeniu urządzeń technicznych i maszyn,
podejmowanie działań polegających na zapobieganiu i eliminowaniu zagrożeń w środowisku pracy, a w szczególności:
badanie i analiza okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz kontrola stosowania środków, które zapobiegają tym wypadkom,
analiza przyczyn chorób zawodowych i kontrola środków im zapobiegającym,
udzielanie porad i informacji technicznych, które mogą eliminować zagrożenia dla życia czy zdrowia pracowników,
udzielanie informacji i porad w zakresie przestrzegania prawa pracy,
inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym,
inicjowanie prac badawczych z zakresu przestrzegania prawa pracy.
współdziałanie z organami ochrony środowiska w zakresie kontroli przestrzegania przez pracodawców przepisów o przeciwdziałaniu zagrożeniom dla środowiska,
opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy,
możliwość wnoszenia powództw, a także (za zgodą osoby zainteresowanej) uczestnictwo w postępowaniu przed sądem pracy w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy,
udzielanie na pisemny wniosek osoby zainteresowanej informacji o minimalnych warunkach zatrudnienia pracowników, określonych w Rozdziale IIa Działu drugiego kodeksu pracy59,
ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika, określonym w kodeksie pracy i kodeksie wykroczeń, wykonywanie innych zadań określonych w ustawie i przepisach szczególnych.
Państwowa Inspekcja Pracy czuwa ponadto nad zapewnieniem bezpiecznych i higienicznych warunków pracy między innymi: osobom fizycznym wykonującym pracę na podstawie innej niż stosunek pracy, osobom wykonującym działalność gospodarczą na własny rachunek w miejscu wskazanym przez pracodawcę (lub przedsiębiorcę, nie będącego pracodawcą), osobom przebywającym w zakładach karnych i poprawczych, wykonującym pracę, żołnierzom w czynnej służbie, wykonującym prace im powierzone. Inspekcja sprawuje też nadzór i kontrolę nad zapewnieniem bezpiecznych i higienicznych warunków zajęć dydaktycznych, odbywanych przez uczniów i studentów. Może ona również badać i analizować czynniki szkodliwe i uciążliwe, jakie występują w określonym środowisku pracy60.
Kontrola dokonywana przez Państwową Inspekcję Pracy ma na celu sprawdzenie, czy pracodawca przestrzega przepisów prawa pracy, a w szczególności bezpieczeństwa i higieny pracy. Inspektorzy są uprawnieni do przeprowadzenia takiej kontroli bez wcześniejszego zgłoszenia. Kontrolę prowadzi się bądź w siedzibie albo miejscu wykonywania działalności przez podmiot kontrolowany, bądź w siedzibie jednostki organizacyjnej Państwowej Inspekcji Pracy, jeśli specyfika podejmowanych przez inspektora czynności na to pozwala. Kontroler ma prawo do swobodnego poruszania się i wstępu na teren kontrolowanego podmiotu, nie musi posiadać przepustki i nie jest poddawany rewizji osobistej. W czasie prowadzenia kontroli inspektor współpracuje z organami samorządu załogi, ze związkami zawodowymi oraz społeczną inspekcją pracy. Po dokonanej kontroli sporządza się protokół i wyciąga wnioski (zarządzenie i wystąpienie pokontrolne) związane z ustaleniem stanu faktycznego co do przestrzegania prawa pracy przez podmiot kontrolowany. Inspekcja ma możliwość sprawdzenia, czy dany podmiot wypełnił zadania wynikające z wystąpienia pokontrolnego (jeśli oczywiście inspektor stwierdził uchybienia w przestrzeganiu przez pracodawcę przepisów prawa pracy). W razie niedostosowania się pracodawcy do postanowień wypływających z wniosków inspektora, istnieje możliwość przeprowadzenia następnej kontroli (sprawdzającej wykonanie wystąpienia pokontrolnego). Widać zatem, że Państwowa Inspekcja Pracy ma dość rozległe uprawnienia nadzorcze i kontrolne, jeśli idzie o weryfikację przestrzegania przepisów z zakresu prawa pracy przez podmioty zatrudniające pracowników.
Inspekcja Handlowa
Inspekcja Handlowa to wyspecjalizowany organ kontroli, którego celem jest ochrona interesów konsumentów i interesu gospodarczego państwa. Czuwa ona nad przestrzeganiem reguł handlu, bezpieczeństwa produktów, rzetelności i legalności działań pomiędzy producentami, sprzedawcami i konsumentami. Stoi na straży praw konsumenta, który dąży do nabycia towaru pełnowartościowego, spełniającego europejskie normy jakościowe.
Inspekcja Handlowa jako organ administracji rządowej została powołana na mocy ustawy z dnia 15 grudnia 2000 roku o Inspekcji Handlowej61, regulującą jej zadania oraz organizację.
Uproszczony schemat organizacji Inspekcji został przedstawiony w Załączniku nr 2. Inspekcja podlega Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Organami Inspekcji są:
Główny Inspektor Inspekcji Handlowej – w sprawach związanych z wykonywaniem zadań i kompetencji Inspekcji Handlowej,
wojewódzki inspektor inspekcji handlowej – jako kierownik wojewódzkiej inspekcji handlowej, która wchodzi w skład zespolonej administracji rządowej w województwie.
Główny Inspektor Inspekcji Handlowej kieruje działalnością Inspekcji przy pomocy Głównego Inspektoratu, natomiast wojewódzki inspektor inspekcji handlowej – przy pomocy wojewódzkiego inspektoratu inspekcji handlowej.
Do ustawowych zadań Inspekcji Handlowej należy między innymi:
kontrola legalności i rzetelności działania przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą w zakresie handlu, produkcji i usług,
kontrola produktów wchodzących na rynek (wprowadzanych do obrotu) w zakresie zgodności z wymaganiami określonymi w odrębnych przepisach, chyba, że produkty te podlegają już nadzorowi innych organów,
kontrola produktów w zakresie spełniania przez nie wymogów dotyczących bezpieczeństwa,
kontrola przestrzegania przez sprzedawców detalicznych i hurtowych niektórych przepisów ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym,
kontrola produktów już znajdujących się w obrocie towarowym lub przeznaczonych do wprowadzenia na rynek, a w szczególności oznakowania i zafałszowań oraz kontrola usług,
działalność mediatorska – prowadzenie mediacji mających na celu ochronę interesów i praw konsumentów,
organizowanie i prowadzenie stałych polubownych sądów konsumenckich, prowadzenie poradnictwa konsumenckiego,
wykonywanie innych zadań określonych w ustawie lub innych przepisach.
Organy Inspekcji dokonują kontroli na podstawie okresowych planów kontroli, ale mogą również przeprowadzać kontrole doraźne, które nie były wcześniej zaplanowane, jeśli wymaga tego interes konsumentów bądź interes gospodarczy państwa. W zakresie realizacji swoich zadań Inspekcja współdziała z powiatowym (miejskim) rzecznikiem praw konsumentów, organami administracji (zarówno rządowej, jak i samorządowej), organami kontroli i organizacjami pozarządowymi, które reprezentują interesy konsumentów.
Jeśli idzie o przebieg kontroli, jest ona bardzo zbliżona do kontroli przeprowadzanej przez Państwową Inspekcję Pracy (choć oczywiście badana jest inna materia). Inspektorzy również mają prawo wstępu i swobodnego poruszania się po obiekcie podmiotu kontrolowanego na podstawie legitymacji służbowej, nie podlegają też rewizji osobistej. Dotyczą ich natomiast przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, obowiązujące w jednostce kontrolowanej. Inspektorzy mogą badać akta, dokumenty, żądać sporządzenia ich kopii, dokonywać oględzin obiektów, pomieszczeń, żądać udzielenia pisemnych i ustnych wyjaśnień, a także przesłuchiwać osoby w charakterze świadka lub strony, zasięgać opinii biegłych, pobierać nieodpłatnie próbki produktów do badań i zbierać inne niezbędne materiały w zakresie objętym kontrolą.
Podobnie jak w przypadku Państwowej Inspekcji Pracy, kontrola kończy się sporządzeniem protokołu i wydaniem zarządzenia pokontrolnego, a następnie wystąpienia pokontrolnego. Inspekcja posiada również szczególne prawo, nadane jej na podstawie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 8 kwietnia 2003 roku – uprawnienie do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego62.
Państwowa Inspekcja Sanitarna
Państwowa Inspekcja Sanitarna podlega ministrowi właściwemu do spraw zdrowia, a podstawę prawną jej funkcjonowania stanowi ustawa z dnia 14 marca 1985 roku o Państwowej Inspekcji Sanitarnej63. Inspekcją kieruje Główny Inspektor Sanitarny, który jest centralnym organem administracji rządowej. Organem doradczym i opiniodawczym Głównego Inspektora jest Rada Sanitarno – Epidemiologiczna, składająca się z przewodniczącego, sekretarza i piętnastu członków – pracownicy nauki i wybitni specjaliści z dziedziny sanitarno – epidemiologicznej. W pracach Rady uczestniczą przedstawiciele centralnych organów administracji rządowej, jednostek samorządu terytorialnego, związków zawodowych, organizacji pracodawców i organizacji społecznych, których celem statutowym są problemy sanitarno – epidemiologiczne. Organy Inspekcji stanowią: Główny Inspektor Sanitarny, państwowy wojewódzki inspektor sanitarny, państwowy powiatowy inspektor sanitarny oraz państwowy graniczny inspektor sanitarny.
Główny Inspektor Inspekcji Sanitarnej nadzoruje i kieruje pracą działalnością państwowych inspektorów sanitarnych, wyznacza ogólne kierunki działania organów Inspekcji, a także zasady współpracy z innymi organami kontroli państwowej. Główny Inspektor określa również szczegółowe zasady postępowania państwowych inspektorów sanitarnych, gdy zagrożone jest bezpieczeństwo sanitarne.
Państwowy wojewódzki, powiatowy i graniczny inspektor sanitarny koordynują działalność odpowiednio wojewódzkiej, powiatowej i granicznej stacji sanitarno – epidemiologicznej, które są zakładami opieki zdrowotnej. W jednostkach organizacyjnych podległych i nadzorowanych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych, na przykład w Policji czy Straży Pożarnej, zadania Państwowej Inspekcji Sanitarnej wykonuje Państwowa Inspekcja Sanitarna Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Państwowemu powiatowemu i granicznemu inspektorowi sanitarnemu mogą być zlecone w drodze porozumienia sprawy z zakresu właściwości państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, w tym również wydawanie w jego imieniu decyzji administracyjnych.
Zadania Państwowej Inspekcji Sanitarnej skupiają się wokół realizacji zadań z zakresu zdrowia publicznego, Inspekcja wypełnia je między innymi poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami higieny środowiska, pracy w zakładach pracy, higieny procesów nauczania i wychowania, wypoczynku i rekreacji, higieniczno – sanitarnymi, jakie powinien spełniać personel medyczny, sprzęt i pomieszczenia, w których udzielane są świadczenia zdrowotne, a także zapobieganie powstawaniu chorób, w tym również chorób zakaźnych i zawodowych. Inspekcja sprawuje nadzór sanitarny, a także prowadzi działalność zapobiegawczą i przeciwepidemiologiczną w sferze chorób zakaźnych i innych chorób, które powodują warunki środowiska. Działa również w sferze oświatowo – zdrowotnej, organizuje, koordynuje i nadzoruje tego rodzaju działalność. Państwowa Inspekcja Sanitarna może prowadzić dochodzenie w sprawach karnych podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym oraz ma prawo do nakładania grzywien w drodze mandat karnego za wykroczenia.
Państwowy inspektor sanitarny jest uprawniony do kontroli zgodności budowanych obiektów z wymogami higienicznymi i zdrowotnymi, określonymi w obowiązujących przepisach, a w szczególności w związku z przeprowadzaną kontrolą ma prawo między innymi do: wstępu o każdej porze do zakładów pracy oraz wszystkich pomieszczeń i urządzeń wchodzących w ich skład, obiektów użyteczności publicznej, obiektów handlowych, ogrodów działkowych i nieruchomości, środków transportu, w tym również na statki morskie oraz obiekty powietrzne, do obiektów będących w trakcie budowy; może także żądać pisemnych lub ustnych informacji, wzywania i przesłuchiwania osób, ma prawo do żądania okazania dokumentów i udostępniania danych oraz pobierania próbek do badań laboratoryjnych. Inspektor ma prawo wstępu do mieszkań, gdy stwierdzi bądź podejrzewa istnienie choroby zakaźnej, zagrożenia zdrowia czynnikami środowiskowymi, a także gdy w mieszkaniu jest lub ma być prowadzona działalność produkcyjna lub usługowa.
Jeśli inspektor sanitarny stwierdzi, że zostały naruszone wymagania higieniczne i zdrowotne, to nakazuje w drodze decyzji, usunięcie stwierdzonych uchybień (w oznaczonym terminie). W przypadku gdy naruszenie to było powodem bezpośredniego naruszenia życia lub zdrowia ludzkiego, inspektor nakazuje unieruchomienie zakładu pracy bądź jego części, na przykład określonego stanowiska pracy, maszyny, zamknięcie obiektu użyteczności publicznej, wyłączenie z eksploatacji środka transportu, wycofanie z obrotu produktu spożywczego, przedmiotu użytku, materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, kosmetyków lub innych wyrobów mogących mieć wpływ na zdrowie ludzi; likwidację hodowli lub chowu zwierząt, a także podjęcie bądź zaprzestanie innych działań.
Ważnym środkiem, jaki może zostać wykorzystany przez inspektora sanitarnego, jest prawo zgłoszenia sprzeciwu przeciw uruchomieniu wybudowanego albo przebudowanego zakładu pracy lub innego obiektu budowlanego, przeciw wprowadzeniu nowych technologii lub zmian w technologii, dopuszczeniu do obrotu materiałów stosowanych w budownictwie, a także innych wyrobów, jakie mogą mieć wpływ na zdrowie ludzi – jeśli w toku wykonywanych czynności kontrolnych stwierdzi on, że mogłoby nastąpić zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego z powodu nieuwzględnienia przez podmiot wymagań zdrowotnych i higienicznych wynikających z obowiązujących przepisów64. Wniesienie takiego sprzeciwu wstrzymuje dalsze działania, aż do czasu wydania decyzji przez państwowego inspektora sanitarnego wyższego stopnia.
Stwierdzenie przez inspektora sanitarnego istotnych uchybień w działalności kontrolowanej jednostki skutkuje zawiadomieniem kierownictwa tej jednostki lub organ powołany do sprawowania nadzoru nad nią, o tych uchybieniach. Kierownictwo lub organ nadzorujący jednostkę ma trzydzieści dni, aby powiadomić właściwego państwowego inspektora sanitarnego o podjętych bądź wykonanych czynnościach zmierzających do wyeliminowania istniejących uchybień.
Na podstawie powyższych informacji można wyrazić przekonanie, że Państwowa Inspekcja Sanitarna ma wielki wpływ na działalność jednostek, ponieważ przeprowadzona przez nią kontrola może doprowadzić nawet do zamknięcia zakładu pracy lub wycofania określonych produktów czy wyrobów z obrotu. Z pewnością jednak działania podejmowane przez Inspekcję mają na celu ochronę życia i zdrowia ludzkiego. Dzięki Państwowej Inspekcji Sanitarnej wielu ludziom zapewniono bezpieczne i higieniczne warunki pracy i jeśli nie zapewnił ich pracodawca, to na pewno w wyniku kontroli i czynności zaleconych przez państwowego inspektora sanitarnego doszło do znacznej ich poprawy.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.