Straż Graniczna
Straż Graniczna to uzbrojona i umundurowana formacja, powołana do obrony granicy państwowej na lądzie i na morzu oraz do kontroli ruchu granicznego. Organizację oraz zasady funkcjonowania określa ustawa z dnia 12 października 1990 roku o Straży Granicznej75.
Podstawą organizacji Straży Granicznej jest centralizacja i hierarchiczne podporządkowanie. Organem centralnym administracji rządowej, który jest właściwy w sprawach z zakresu ochrony granicy państwowej oraz kontroli ruchu granicznego, jest Komendant Główny Straży Granicznej. Podlega on ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Komendanta Głównego Straży Granicznej powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Na wniosek Komendanta Głównego minister właściwy do spraw wewnętrznych może powołać Zastępców Komendanta Głównego.
Komendant Główny Straży Granicznej jest przełożonym wszystkich funkcjonariuszy Straży Granicznej. Kieruje on działaniami prowadzonymi przez Straż, przede wszystkim w zakresie ochrony granicy państwowej i kontroli ruchu granicznego, ale także nadaje regulaminy organizacyjne komendom oddziałów Straży Granicznej i jednostkom organizacyjnym Komendy Głównej Straży Granicznej, nadaje statuty ośrodkom szkoleniowym Straży Granicznej. Komendant Główny Straży Granicznej jest również odpowiedzialny za organizację i określanie zasad szkolenia zawodowego funkcjonariuszy i pracowników Straży, sprawuje nadzór nad organami terenowymi i ośrodkami szkoleniowymi Straży Granicznej, bierze udział w przygotowaniu projektu budżetu państwa (w części dotyczącej Straży Granicznej na podstawie odrębnych przepisów), współpracuje też z właściwymi organami państwa, jednostkami samorządu terytorialnego i organizacjami społecznymi w zakresie realizowanych zadań. Ponadto Komendant Główny koordynuje współpracę międzynarodową z organami i instytucjami, które są właściwe w sprawach ochrony granic państwowych. Działa on przy pomocy podległego mu urzędu Komendy Głównej Straży Granicznej.
W terenie organami Straży Granicznej są komendanci oddziałów Straży Granicznej, a także komendanci placówek i dywizjonów Straży Granicznej.
Komendantów oddziałów Straży Granicznej powołuje (odwołuje) minister właściwy do spraw wewnętrznych na wniosek Komendanta Głównego, natomiast ich zastępców – Komendant Główny na wniosek komendantów oddziałów Straży. Jeśli zwolni się stanowisko komendanta oddziału, to pełnienie jego obowiązków powierza się (na okres nie dłuższy niż trzy miesiące) jednemu z zastępców tego komendanta lub wyznaczonemu funkcjonariuszowi Straży Granicznej. Natomiast jeżeli komendant oddziału nie może sprawować swojej funkcji przez określony czas, to Komendant Główny powierza pełnienie obowiązków tego komendanta jednemu z jego zastępców lub wyznaczonemu funkcjonariuszowi Straży Granicznej (do czasu ustania przeszkody w sprawowaniu tej funkcji, jednak na okres nie dłuższy niż sześć miesięcy).
Komendantów placówek i dywizjonów Straży Granicznej powołuje (odwołuje) Komendant Główny Straży Granicznej na wniosek komendantów oddziałów Straży.
Komendanci oddziałów, placówek i dywizjonów Straży Granicznej są przełożonymi podległych im funkcjonariuszy. Działają oni przy pomocy podległych im urzędów - komend oddziałów, placówek i dywizjonów Straży Granicznej.
Do zadań ustawowych Straży Granicznej należy między innymi:
ochrona granicy państwowej,
organizacja i dokonywanie kontroli ruchu granicznego,
rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw i wykroczeń, a także ściganie ich sprawców (w ramach określonych ustawą),
zapewnienie bezpieczeństwa w komunikacji międzynarodowej,
gromadzenie i przetwarzanie informacji z zakresu ochrony granicy państwowej i udostępnianie ich właściwym organom państwowym,
ochrona granicy państwowej w przestrzeni powietrznej oraz sprawowanie nadzoru nad eksploatacją polskich obszarów morskich, a także nad przestrzeganiem przez statki przepisów obowiązujących na tych obszarach,
zapobieganie przemieszczaniu (bez wymaganego zezwolenia) przez granicę państwową środków odurzających, substancji psychotropowych, a także broni, amunicji i materiałów wybuchowych,
zapobieganie transportowaniu (bez wymaganego zezwolenia) przez granicę państwową odpadów, szkodliwych substancji chemicznych, materiałów jądrowych i promieniotwórczych,
zapobieganie zanieczyszczaniu wód granicznych.
Powyższe zadania Straży Granicznej zostały rozszerzone zmianą do ustawy o Straży Granicznej z dnia 13 kwietnia 2007, w związku z wejściem Polski do strefy Schengen.
W rezultacie powstały nowe funkcje, polegające przede wszystkim na zapewnieniu bezpieczeństwa i porządku publicznego, a także zwalczaniu korupcji związanej z wykonywaniem zadań przez funkcjonariuszy i pracowników Straży Granicznej. W związku ze zniesieniem kontroli na granicach Polski zadania Straży Granicznej rozszerzają się o ochronę przed przestępczością szlaków komunikacyjnych o szczególnym znaczeniu międzynarodowym. Drogi oraz dworce autobusowe i kolejowe kontrolują specjalnie utworzone mobilne jednostki Straży Granicznej.
Układ z Schengen to porozumienie znoszące kontrolę osób przekraczających granice pomiędzy państwami członkowskimi układu. Jego celem jest wzmocnienie współpracy w zakresie bezpieczeństwa i polityki azylowej. Obowiązuje on również przy współpracy przygranicznej.
Porozumienie zostało zawarte w miejscowości Schengen w Luksemburgu 14 czerwca 1985 roku76. Podpisały je rządy krajów Unii Gospodarczej Beneluksu (Holandia, Belgia, Luksemburg), Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej, poza wspólnotowym porządkiem prawnym. Według Układu kontrola na wspólnych granicach miała być znoszona stopniowo (tak zwany Schengen I). Od 1986 roku przeprowadzano tylko kontrolę wzrokową w stosunku do pojazdów (przekraczały one granicę jedynie ze zmniejszoną prędkością).
Aktem wykonawczym do Układu z Schengen jest Konwencja Wykonawcza do Układu z Schengen, podpisana w 1990 roku. Ustanawia ona jednolite zasady kontroli na granicach zewnętrznych, a także wymienia tak zwane „środki wyrównawcze” - mają one na celu wyrównanie powstałego w ten sposób „deficytu bezpieczeństwa”. Do środków tych zalicza się między innymi ujednolicenie standardów kontroli na granicach zewnętrznych (również wymogów wizowych oraz postępowania wobec cudzoziemców), współpraca pomiędzy narodowymi służbami policyjnymi, a także współpraca sądowa i administracyjna, jednolita polityka wobec handlu narkotykami i innymi środkami odurzającymi oraz stworzenie elektronicznego Systemu Informacji Schengen (SIS – zapewnia on dostęp do danych, które umożliwiają identyfikację konkretnych osób i rzeczy).
Konwencja Wykonawcza weszła w życie w 1995 roku, w związku z czym zniesiono całkowicie kontrolę na granicach. Włączono ją również do systemu prawnego Unii Europejskiej – na podstawie Traktatu Amsterdamskiego z 1997 roku. Traktat ten uregulował, że cały dorobek Schengen będzie częścią integralną wspólnotowego porządku prawnego. Na ten dorobek składają się (poza Układem i Konwencją Wykonawczą): Protokoły Akcesyjne i Porozumienia do Układu z 1985 roku, Porozumienie Wykonawcze z 1990 roku (zawarte z Włochami, Hiszpanią, Portugalią, Grecją, Austrią, Danią, Szwecją i Finlandią), decyzje i oświadczenia ustanowione przez Komitet wykonawczy (powołany na podstawie postanowień Porozumienia Wykonawczego), a także akty stanowione przez organy, które na podstawie upoważnienia Komitetu wykonawczego mają kompetencje decyzyjne do wdrażania Porozumienia Wykonawczego.
Do Układu należą obecnie 22 państwa Unii Europejskiej. Układ jest otwarty dla wszystkich członków Unii, a przyjęcie przepisów, jakie wynikają z Układu, jest obecnie jednym z wymogów, które muszą spełnić państwa ubiegające się o członkostwo w Unii Europejskiej. Z powyższego faktu wynika, że swoboda przepływu osób wewnątrz tak zwanej Strefy Schengen dotyczy nie tylko obywateli państw – sygnatariuszy, ale wszystkich osób (wszystkich narodowości i dowolnego obywatelstwa), przekraczających granice wewnętrzne terenu objętego porozumieniem. Oznacza to niekontrolowany, swobodny przepływ osób, obejmujący niemal całą Europę.
Polska zobowiązała się do stosowania dorobku prawnego Schengen, przystępując w 2004 roku do Unii Europejskiej. Do Strefy Schengen Polska weszła 21 grudnia 2007 roku. Od tego dnia istnieje zatem pełna swoboda przemieszczania się po terytoriach wszystkich państw należących do tej strefy. Dla Polski oznacza to przede wszystkim zniesienie kontroli paszportowych, które są za to bardziej szczegółowe na granicy zewnętrznej. Wejście do Strefy Schengen ułatwia Straży Granicznej i Policji ściganie przestępców dzięki europejskiemu nakazowi aresztowania, którego procedura jest bardziej uproszczona od ekstradycji. Ponadto powyższe organy mają dostęp do komputerowej bazy SIS 2, zawierającej informacje o osobach niepożądanych na terenie strefy. Granice można przekraczać niemal w dowolnym miejscu (ograniczenia występują na terenie parków narodowych i rezerwatów przyrody) i o dowolnej porze. Jednocześnie osoby przemieszczające się mogą być jednak kontrolowane przez służby graniczne albo policję innych państw. Funkcjonariusze ci mogą żądać od takich osób okazania paszportu lub dowodu osobistego nowego typu (dotyczy to również dzieci), a także przeprowadzić kontrolę samochodu (limity związane z przewozem alkoholu czy papierosów nie uległy zmianie). Za brak wymaganego dokumentu funkcjonariusz może nałożyć grzywnę.
Funkcjonariusze Straży Granicznej mają prawo do77:
dokonywania kontroli granicznej,
dokonywania kontroli osobistej (w tym przeglądania zawartości bagaży, sprawdzania ładunków na dworcach i w portach, w środkach komunikacji drogowej, kolejowej, lotniczej i wodnej. Ma to na celu wyeliminowanie możliwości popełniania przestępstw i wykroczeń,
pełnienia wart ochronnych na pokładzie statku powietrznego, a także stosowania środków niezbędnych do unieszkodliwienia osoby stanowiącej bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa lotu, życia czy zdrowia pasażerów i załogi (można zastosować również przymus bezpośredni i broń służbową),
legitymowania osób lub ustalania ich tożsamości w inny sposób,
wydawania wiz (lub innych zezwoleń na przekroczenie granicy) na podstawie odrębnych przepisów,
dokonania przeszukania osób, rzeczy, pomieszczeń, środków transportu w przypadkach i w trybie określonym w przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw, a także zatrzymania osób i doprowadzania ich do właściwego organu Straży Granicznej, sądu lub prokuratury,
dokonywania obserwacji i rejestracji zdarzeń na drogach i w innych miejscach publicznych,
zatrzymywania pojazdów i wykonywania innych czynności w zakresie kontroli ruchu drogowego (w przypadkach i trybie określonych w przepisach Prawa o ruchu drogowym),
przebywania i poruszania się na gruntach bez uzyskania zgody ich właścicieli czy użytkowników, a także przechodzenia przez pole uprawne w czasie bezpośredniego pościgu, jeżeli nie ma możliwości skorzystania z drogi,
zatrzymania i cofnięcia z granicy państwowej do nadawcy szkodliwych materiałów jądrowych i promieniotwórczych, środków biologicznych i chemicznych, odpadów,
żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej, samorządu terytorialnego i jednostek gospodarczych prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej,
zwracania się o niezbędną pomoc do innych jednostek gospodarczych i organizacji społecznych, a także do każdej osoby (o udzielenie doraźnej pomocy w nagłych wypadkach).
W razie zagrożenia nienaruszalności granicy, niepodporządkowania się wydanym poleceniom lub bezpośredniego zagrożenia dla życia bądź zdrowia własnego lub innej osoby, funkcjonariusze Straży Granicznej mogą używać środków przymusu bezpośredniego, między innymi psów i pałek służbowych, fizycznych i technicznych środków służących do obezwładniania bądź konwojowania osób lub do zatrzymywania pojazdów, indywidualnych chemicznych środków obezwładniających, pocisków niepenetracyjnych miotanych z broni palnej, a także paralizatorów elektrycznych. Oczywiście funkcjonariusze mogą stosować jedynie środki odpowiadające potrzebie wynikającej z zaistniałej konkretnej sytuacji, niezbędne do osiągnięcia podporządkowania się osób, względem których te środki zostały zastosowane. Gdyby powyższe środki przymusu bezpośredniego okazały się nieskuteczne, funkcjonariusze Straży Granicznej mają jeszcze prawo do użycia broni palnej, jednak przypadki takiego użycia są ściśle określone przepisami ustawy.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.